بیماری آنتروتوکسمی که به آن بیماری پرخوری یا قلوه نرمی نیز گفته می‌شود، به دنبال جذب مقادیر زیاد سم از دیواره روده بروز می‌کند. عامل این بیماری که جزو فلور طبیعی دستگاه گوارش دام‌هاست. در سال ۱۹۸۲ برای اولین بار توسط ولش و نوتال جداسازی شد.

عامل بیماری کلستریدویم پرفرجنس است که یک باسیل گرم مثبت، بی‌هوازی، پلی‌مورف، معمولا ضخیم و کشیده و دارای کپسول (صرفا در نمونه‌های حاصل از بافت)، توکسین‌زا و هاگ‌دار می‌باشد.
سویه‌های مختلف این باکتری حدود ۱۲ نوع توکسین ترشخ می‌کنند که توکسین‌های اصلی عبارتند از آلفا، بتا، اپسیلون و یوتا.

این باکتری دارای ۵ تیپ A ,B ,C ,D ,E می‌باشد. تیپ‌های B,C,D در ایران از اهمیت بیشتری برخوردارند. باکتری کلستردیوم پرفرجنس تیپ C و D معمولاً در خاک وجود داشته و نیز جزء میکروفلور طبیعی دستگاه گوارش گوسفندها و بزهای سالم می‌باشد. تحت شرایط خاصی از جمله تغییر جیره غذایی و پرخوری کلستردیوم پرفرجنس تیپ D به سرعت تکثیر یافته و مقادیر زیادی توکسین اپسیلون تولید می‌کند. این توکسین باعث التهاب روده، افزایش نفوذپذیری دیواره عروق و به دنبال آن جذب سموم به خون می‌شود. اسهال موکوئیدی، زمین‌گیری و ترشح زیاد بزاق و تشنح برخی از علائم مهم این بیماری هستند. گردش توکسین همراه با جریان خون باعث انباشتگی و پرخونی شکمبه و شیردان، التهاب ریه‌ها و پرخونی و تغییرات دژنراتیو کلیه‌ها شده و به دنبال آن قلوه نرمی اتفاق می‌افتد. ضایعات مغزی و فساد سریع لاشه از جمله علائم کالبدگشایی این بیماری است. حیوانات جوان حساس‌ترند. میزان بالای مرگ و میر و ناگهانی این بیماری متعلق به بره‌ها و بزغاله‌هاست. البته حیوانات بالغ نیز در برابر آنتروتوکسمی حساس بوده و در برابر مقادیر مزمن این سموم ایمن می‌شوند.

عوامل موثر در بروز آنتروتوکسمی:
میزان تکثیر کلستریدیوم پرفرجنس تیپ C و D در روده گوسفند و بز زیاد بوده و به همین دلیل در شرایط زیر دام دچار آنتروتوکسمی می‌شود:

• مصرف بیش از حد شیر و یا غذای دانه‌ای (غلات) توسط بره‌ها و بزغاله‌ها.
• در دوران نقاهت بیماری و یا استرس.
• به دنبال ابتلای شدید به انگل‌های دستگاه گوارش از قبیل نماتودها و کوکسیدیا.
• تغذیه با جیره غذایی سرشار از غلات و ماده خشک کم. (یونجه یا علف سبز)
• هنگام بروز شرایط یا بیماری که منجر به کاهش حرکات دستگاه گوارش شود.

علائم بیماری:

• در دام‌های جوان شکل فوق حاد بیماری شایع است که مشخصه آن مرگ ناگهانی ۱۲ ساعت پس از بروز اولین علائم می‌باشد.
• مرگ ناگهانی دقایقی پس از اینکه بره و یا بزغاله علائم سیستم اختلالات سیستم عصبی مرکزی را از خود نشان داد حادث می‌شود. این علائم شامل هیجان و تشنج است.
• از دست دادن اشتها.
• درد ناحیه شکمی که بواسطه لگد زدن به شکم و قوس کردن ناحیه کمر مشخص می شود.
• اسهال شدید (اسهال آبکی با و یا بدون خون)

تشخیص:
تشخیص این بیماری بر اساس علائم بالینی و علت مرگ ناگهانی که توسط کالبد گشایی مشخص می‌شود است. تایید تشخیص توسط جداسازی عامل بیماری یعنی کلستریدیوم پرفرجنس تیپ C و D از مدفوع، محتویات روده و کلیه حیوان مبتلا و کشت آن است. حضور مقادیر فراوان گلوکز در ادرار می‌تواند دلیلی بر بیماری آنتروتوکسمی باشد. داده‌های بدست آمده از لاشه دام تلف شده در تشخیص آنتروتوکسمی مهم است. به همین جهت، لاشه دام تلف شده بایستی کالبدگشایی شده و بافت‌های لاشه جهت تأیید علائم بالینی به آزمایشگاه‌های تشخیص طبی ارسال گردد. در بررسی پس از مرگ روده‌های بزرگ و کوچک مقادیر فراوانی از خونابه و لخته‌های فیبروزی، و تعداد زیادی زخم‌های مخاطی (در لایه داخلی روده) مشاهده می‌شود. بافت مغز و کلیه نرم می‌شود.

درمان:
درمان‌های پشنهادی شامل موارد زیر است:

• تجویز آنتی توکسین C و D. دامهای جوان معمولاً با تزریق زیر جلدی ۵ میلی‌لیتر از آنتی توکسین C و D درمان می‌شوند.
• تجویز پنی سیلین
• تجویز خوراکی یک ضد اسید
• انجام درمانهای ضد نفخ
• کاهش درد توسط استفاده از Banamine
• تجویز تیامین
• احیای مایعات بدن به صورت وریدی یا زیر جلدی، و استفاده از کروتیکواستروئیدها.
• استفاده از پروبیوتیکها پس از تجویز آنتی بیوتیکها جهت تحریک تکثیر میکروفلور طبیعی شکمبه و روده‌ها.
• جهت پیشگیری از وقوع بیماری در گله دام‌ها بایستی بر علیه آنتروتوکسمی واکسینه شوند.

برنامه واکسیناسیون:

• واکسینه کردن دام‌های آبستن در جریان چهارمین ماه آبستنی. این کار باعث غنی سازی آغوز با آنتی‌بادی‌های و محافظت بره‌ها و بزغاله‌ها در برابر آنتروتوکسمی خواهند شد.
• تمامی دام‌های جوان بایستی پس از یک‌ماهگی و با تکرار ۲ الی چهار هفته بعد واکسینه شوند.
• قوچ‌ها و سایر دام‌های بالغ بایستی سالانه واکسینه شوند.
• بزها در نباید در ۲۱ روز مانده به کشتار واکسینه شوند
• حیواناتی که ظاهرا سالم هستند واکسینه شوند و از واکسیناسیون دام‌های تب‌دار و یا مبتلا به بیماری‌های کرمی اجتناب شود. این دام‌ها به خوبی به واکسن پاسخ نمی‌دهند چراکه سیستم ایمنی آن‌ها ممکن است ضعیف باشد.
• سوابق گله را به دقت ثبت کنید.
• برای هر حیوان از سرسوزن جدید استفاده شود.
• محل تزریق را توسط الکل ضد عفونی کنید.
• از بروز استرس هنگام واکسیناسیون جلوگیری شود.
• در صورت بروز شوک آنافیلاکسی (واکنش بدن) به دنبال تزریق واکسن از اپی‌نفرین استفاده کنید.

در ایران برای پیشگیری از بیماری آنتروتوکسمی موسسه رازی از سال ۱۳۲۳ اقدام به تولید واکسن کشته آن نموده است. توصیه شده تزریق واکسن به فاصله ۲-۳ هفته مجددا تکرار و سپس هر ۶ ماه یکبار تزریق یادآور انجام پذیرد.

این واکسن حاوی کشت فرمله کلستریدیوم پرفرجنس تیپ‌های B ,C ,D و کلستریدیوم سپتیکوم است.